چهارشنبه سوری
برافروختن آتش
پرش از روی آتش
قاشق زنی
آجیل مشکل گشای
فالگوش
شکاندن کوزه
آتش بازی
ترقه
فشفشه
چهارشنبه سوری یکی از جشن های ایرانی است که در شب آخرین چهارشنبه? سال (سه شنبه شب) برگزار می شود.
واژه? «چهارشنبه سوری» از دو واژه? چهارشنبه ? نام یکی از روزهای هفته ? و سور به معنای عیش و عشرت ساخته شده استطبق آیین باستان در این رو آتش بزرگی بر افروخته می شود که تا صبح زود و برآمدن خورشید روشن نگه داشته می شود که این آتش معمولاً در بعد از ظهر زمانی که مردم آتش روشن می کنند و از روی آن می پرند آغاز می شود و در زمان پریدن می خوانند: «زردی من از تو، سرخی تو از من». این جمله نشانگر مراسمی برای تطهیر و پاک سازی مذهبی است که واژه «سوری» به معنی «سرخ» به آن اشاره دارد.به بیان دیگر مردم خواهان آن هستند که آتش تمام رنگ پریدیگی و زردی، بیماری و مشکلاتشان را بگیرد و بجای آن سرخی و گرمی و نیرو به آنها بدهد. چهارشنبه سوری جشنی نیست که وابسته به دین یا قوم?ّت افراد باشد و در میان بیشتر ایرانیان رواج دارد.
پیشینه
برافروختن آتش بر روی هیزم و روشن کردن فشفشه، از رسوم جاافتاده در جشن چهارشنبه سوری است.
یکی از جشن های آتش که در ایران باستان برای پیش درآمد یا پیش باز نوروز برگزار می شده و آمیزه ای از چند آیین گوناگون است، جشن سوری بوده است. سوری به یک چم (معنی) سرخی است و اشاره به سرخی گل است که در این روز می افروخته اند.
این آتش را در شب سوری که هم زمان با روزهای «بهیژک» یا «پنچه? دزدیده» بود برای گریزاندن سرما و فراخوانی گرما، آن هم بیشتر بر روی بامها می افروختند که هم شگون داشته و هم به باور نیاکانمان، تنوره? آتش و دود بر بامها، فروهر درگذشتگان را به خانه های خود رهنمون می کرده است.
به دیگر سخن این آتش افروزی بر بام خانه ها، آخرین گام از آیین های گاهنبار پنجه یا ده روز پایان سال است. این ده روز را ده روز فروردیان یا فروردیگان می گویند که دربرگیرنده? پنجه کوچک (پنج روز نخست-اشتاد روز تا اناران- از ماه اسفند در گاهشماری زرتشتی، برابر با بیست و پنجم اسفند ماه بنا به گاهشمار رسمی کشور) و پنجه بزرگ (پنجه? دزدیه، پنج روز پایان سال) می باشد.
چند روز پیش از نوروز مردمانی به نام آتش افروزان که پیام آور این جشن اهورایی بودند به شهرها و روستاها می رفتند تا مردم را برای این آیین آماده کنند. آتش افروزان، زنان و مردانی هنرمند بودند که با برگزاری نمایشهای خیابانی، دست افشانی ها، سرودها و آوازهای شورانگیز به سرگرم کردن و خشنود ساختن مردمان می پرداختند؛ آنها از هفت روز پیش از نوروز تا دو هفته پس از نوروز با پدید آمدن تاریکی شامگاه، در تمامی جایهای شهر و ده آتش می افروختند و آن را تا برآمدن خورشید روشن نگاه می داشتند. این آتش، نماد و نشانه? نیروی مهر و نور و دوستی بود. هدف آتش افروزان برگرداندن نیروی فزاینده و نیک به مردمان برای چیره شدن بر غم و افسردگی بود. همین هدف مهمترین دلیل برپایی جشن سده در میانه زمستان هم هست.
رقص با آتش
آیین آتش افروزی پیش از نوروز به گونه های دیگر در نزد مردمان دیگر کشورها نیز پدیدار می شود، آریاییان قفقاز هنوز در این شب هفت توده آتش می افروزند و از روی آن می جهند. بنا به آیینی کهن در سوئد، شبی را که «والبوری» خوانده می شود به عنوان آغاز بهار می شمارند و در آن آتشی بزرگ افروخته و پیرامون آن به جشن و شادی می پردازند. همچنین نمونه دوردستی از آتش افروزی نوروزی را در نزد مردم روستاهای جنوب کشور رومانی گزارش کرده اند.
آیین آتش افروزی تا روزگار ما بر جای مانده و نام «چهارشنبه سوری» بر خود گرفته است. در ایران باستان بخش بندی هفته به گونه امروزی (شنبه تا پنجشنبه و جمعه) نبوده و در گاهشماری ایرانیان هر یک از ۳۰ روز ماه نامی ویژه داشته است (امرداد، دی بآذر، آذر، ?، سروش، رشن، فرودین، ورهرام،... ، شهریور، سپندارمزد، خورداد و..). «هفته» ریشه در ادیان سامی دارد، که باور داشتند خداوند، جهان را در ۶ روز آفرید و روز هفتم به استراحت پرداخت و آفرینش پایان یافت؛ و از همین رو روز هفتم را به زبان یهودی شنبد یا شنبه نامیده اند که به معنی فراغت و آسایش است. بخش بندی روزها به هفته از یهود به عرب و از اعراب به ایرانیان رسیده است. اعراب درباره? هر یک از روزهای هفته باورهایی داشته اند؛ برای نمونه اینکه چهارشنبه? هر هفته روز شومی است.
منوچهری دامغانی هم اینگونه به این باور اشاره می کند:
چهارشنبه که روز بلاست باده بخور به ساتکین می خور تا به عافیت گذرد
جشن «سور» از گذشته بسیار دور در ایران زمین مرسوم بوده است که جشنی ملی و مردمی است و «چهارشنبه سوری» نام گرفته است که طلایه دار نوروز است.
در گذشته پس ار پایان آتش افروزی، اهل خانه و خویشاوندان گرد هم می آمدند و آخرین دانه های نباتی مانند: تخم هندوانه، تخم کدو، پسته، فندق، بادام، نخود، تخم خربزه، گندم و شاهدانه را که از ذخیره زمستان باقی مانده بود، روی آتش مقدس بو داده و با نمک تبرک می کردند و می خوردند. آنان بر این باور بودند که هر کس از این معجون بخورد، نسبت به افراد دیگر مهربان تر می گردد و کینه و رشک از وی دور می گردد. امروزه اصطلاح نمک گیرشدن و نان و نمک کسی را خوردن و در حق وی خیانت نورزیدن، از همین باور سرچشمه گرفته است.
رسم قاشق زنی
در این رسم دختران و پسران جوان، چادری بر سر و روی خود می کشند تا شناخته نشوند و به در خانه? دوستان و همسایگان خود می روند. صاحبخانه از صدای قاشق هایی که به کاسه ها می خورد به در خانه آمده و به کاسه های آنان آجیل چهارشنبه سوری، شیرینی، شکلات، نقل و پول می ریزد. دختران نیز امیدوارند زودتر به خانه بخت بروند.
